Ashtanga Yoga PART:- 1 અષ્ટાંગ યોગ ભાગ 1

ભગવાનને પામવાના કે તેને અનુભવવાના અનેક રસ્તા છે તેમાંનો એક યોગગુરૂ ઋષી શ્રી પતંજલીએ સંપાદીત અસ્થાંગ યોગાનો છે. યોગઋષી શ્રીપતંજલી ૨૧૬૫ વર્ષ પહેલા થીરૂ ગોના મલાઈ નામનો દેશના ગણવામાં આવે છે. યોગસુત્રએ “ભગવાનનુ અસ્તિત્વને સ્વિકારીને” ચાલનાર માટેના ૬ સંપ્રદાયમાંનો એક હીન્દુ દર્શનશાસ્ત્ર કે તત્વજ્ઞાનનો એક ભાગ છે જેમાં ૧૯૬ સુત્રનો સમાવેશ થાય છે.યોગતત્વો ઉપનીસદ પ્રમાણે ચાર પ્રથા પડે છે મંત્રયોગ, લયયોગ, હાથયોગ, રાજયોગનો સમાવેશ થાય છે જેમાં રાજયોગ સૌથી સારો છે. રાજયોગના એક ભાગ તરીકે યોગઋષિ શ્રી પતંજલીએ આઠ નિયમ આપ્યા જે સામાન્ય માણસને પણ સમાધી કે સાક્ષત્કાર તરફ લઈ જાય છે જે અહી ચર્ચા કરીશુ
પતંજલીના આઠ યોગા એટલે  અષ્ટાંગ યોગ

યમ – નિયમ – આસાન – પ્રાણાયામ - પ્રત્યાહાર – ધ્યાન – ધરણા - સમાધી
YAM – NIYAM – ASAN – PRANAYAM – PRATYAHARA – DHYAN – DHARANA - SAMADHI
યમ:-

યમ" ની મૌખિક અર્થ ", લગામ નિયંત્રણ, અથવા ઘોડાની લગામ, શિસ્ત અથવા અંકુશમાં રાખવા" હાલના સંદર્ભમાં, તે "સ્વ નિયંત્રણ, વર્તણુક , અથવા કોઈપણ મહાન નિયમ અથવા ફરજ" અર્થ કરવામાં આવે છે. તે પણ "અભિગમ" અથવા "વર્તણૂક" તરીકે અર્થઘટન કરી શકાય છે. ચોક્કસપણે એક ખાસ વલણને આપણે જેને શિસ્ત કહી શકાય કે જે પછી આપણી વર્તણૂકને., વર્તણૂકના સ્વરૂપના અથવા વ્યક્તિગત અને બહારના વિશ્વ વચ્ચેના સંબંધો પર અસર કરે છે.

પતંજલી યોગ સુત્રમાં પાંચ પ્રકારના યમનો ઉલેખ છે

(૧) અહીંસા (2) સત્ય (3) અસ્તેય (૪) બ્રહ્મચર્ય (5) અપરીગ્રહ
(૧) અહીંસા

અહીંસા માં માત્ર કોઈની  હત્યા અથવા કે કોઈને મારવાનો જ સમાવેશ નથી થતો પણ કોઈને માનસીક રીતે દુ:ખી કરવા કે માનસીક ત્રાસ આપવો, કોઈના વિશે ખરાબ વિચારવુ , કોઈની લાગણી દુભાવવી કે ઠેસ પહોચાડવાનો સમાવેશ થાય છે.  જે અહિંસા નુ સત્યનિષ્ઠાથી પાલન કરે છે તે પોતાનામાં  દુશ્મની કે શત્રુતાની  લાગણીઓ ઘટાડમાં સફળ થાય છે. અહીંસા સમાધિની અનુભૂતિ તરફનુ કે ભગવાને પામવાનું કે સમજવાનુ પ્રથમ પગલું છે. જો અહિંસાનુ સત્યનિષ્ઠાથી એક લાંબા સમય માટે પાલન કરવામાં આવે તો તેની આસપાસનુ વાતાવરણ પવિત્ર બને છે અને જે આ વાતાવરણની અસરમાં કે તેના સમ્પર્કમાં આવે છે તેના મનમાંથી ધિક્કારની, તિરસ્કારની, દ્વેષભાવની , નફરતની લાગણીઓ દુર થઈ જાય છે. આમ, અહિંસા ફક્ત શારીરિક, માનસિક, મૌખિક જખમ જ દુર નથી કરતી પણ  દુશ્મનીની, ધિક્કારની, તિરસ્કારની, દ્વેષભાવની કે  નફરતની લાગણીઓને આપણા મનમાંથી સાફ કરી દે છે. જેથી કરીને આસપાસનુ વાતાવરણ  પણ અસરકારક રીતે બદલાય છે.
(2) સત્ય (સત્યવદિતા અને સત્યનિષ્ઠ)
“સત્ય  બોલવુ તે સત્ય”   વાતની કે બોલની અને મનની  યોગ્ય સમજણ એ જ સત્ય. અહીં, સત્યનો યોગ્ય અર્થ એ છે કે જે  જોવામાં આવે છે,કે સાંભળવામાં આવે છે  એ જ વસ્તુ આપણી વાતોમાં કે બોલવામાં અને મન દ્વારા પણ આ જ વાતને અનુસરવામાં આવવી જોઈએ છે.જ્યારે આપણે અન્ય લોકોને કોઈ ખુલાસો કરતા હોઈએ ત્યારે કે કોઈ વાત સમજાવાતાં હોઈએ ત્યારે જો વાતચીત શંકા પેદા કરે અથવા જો તે વાતને અન્ય લોકો દ્વારા યોગ્ય રીતે સમજી ન શકે , અથવા તે અન્ય લોકો માટે કોઈ ઉપયોગ ના હોય તો તે વાત સાચી હોવા છતાં પણ  તે “સત્ય” નથી. સત્યનુ નિષ્ઠાથી અને સતત પાલન કરવામાં આવે અને સાથે તેને અનુરૂપ વર્તન કરવામાં આવે તો માણસને “વચ્ચનસિધ્ધિ” પ્રાપ્ત થાય છે.

 (3) અસ્તેય (પ્રમાણીકતા)

સ્તેય એટલે  ચોરી અને "અસ્તેય” એટલે કાઈપણ ચોરવું નહી.અસ્તેયમાં આપાણી પાસે એવુ કાઈપણ રાખવુ નહી જે આપણુ નથી નો પણ સમાવેશ થાય છે.  કોઈને તેના અધિકારોથી વંચિત રાખવા તે પણ “સ્તેય” એટલે કે ચોરી છે.ચોરીનો પલવાર માટે પણ એક વિચાર મન માં આવે તો, તે માનસિક અને ત્યાં શારીરિક આરોગ્ય પર અસર કરી શકે છે. જ્યારે કોઈ  અસ્તેયનુ પાલન કરે છે ત્યારે તે માણસને કુદરતી બધા જ ગુણો અને   દેવ્ય કુદરતી શક્તિ - સામર્થ્ય પ્રદાન થાય છે.
(૪) બ્રહ્મચર્ય:-

અહીં બ્રહ્મચાર્યનો અર્થ એવો છે કે એવી કોઈ પણ વસ્તુનો કે સામગ્રીનો વપરાશ કે વાંચન ઇરાદાપૂર્વક ટાળવા જોઈએ કે જે ઇચ્છાઓ અથવા લાગણીઓ ને ઉત્તેજિત કે વધારો કરે. અહીં ધર્મ અને વિજ્ઞાનની  મર્યાદાની અંદર રહીને ઇચ્છાઓનો આનંદ માણવો, નિયંત્રિત ઉપભોગને આત્મસંયમ તરીકે ઓળખી શકાય કે આત્મસંયમમાં સમાવેશ કરી શકાય. સંસારીક કે  કુટુંબ જીવન અનુસરે છે તેના માટે  એક તેની પત્ની સિવાય અન્ય સ્ત્રીઓ સાથે નીચેની બાબાતો ટાળવી  જોઈએ
(1) મનમાં અન્ય સ્ત્રીના વિચાર કે  વિચારસરણી
(2) તેમના વિશે સુનાવણી કે વાર્તા,વાતો કે કથાઓ શાંભળવી કે વાંચવી  
(3) એકલી સ્ત્રી સાથે વાતો કરવી  અને તેના માટે પ્રેમ બતાવો.
(4) એકલી સ્ત્રીને એકીટસે તાકીને કે તેની સામે વારંવાર જોવુ અથવા તેણી સામે કે તેની સાથે હસવુ કે ઠઠા મસ્કરી કરવી

(6) સ્ત્રીનો  સ્પર્શ કરવો કે કોશીશ કરવી

(5) અપરીગ્રહ

અપારીગ્રહનો અર્થ આપણા દ્વારા કંઈપણ જે જરૂરી ન હોય તેવી વસ્તુઓની સંગ્રહખોરી કે સ્ટોર કરવી થાય છે. જે અપારીગ્રહનુ પાલન કરવા માગતાં હોય તેણે એવી કોઈપણ વસ્તુ કે બાબતોને હસ્તગત કરવા કે મેળવવાનો પ્રયત્ન કે પાછળ ન દોડવુ જોઈએ અપારીગ્રહનુ પાલન માટે જે કંઈ આપણી પાસે છે  અને જે જરૂરી છે તેનો પણ  એક નિયંત્રિત રીતે આનંદથી અને સંતોષથી ઉપયોગ કરવો જોઈએ. નાનકડુ ઉદાહરણ અપાણે જ્યારે ભૂખ્યા હોય ત્યારે આપણે  ભૂખ સંતોષવા માટે  ખોરાક હોય છે.ઘણીવાર કે ક્યારેક ભૂખ સંતોષાય પછી પણ  માત્ર સ્વાદ કે જીભ સંતોષ માટે કે ભાવતુ હોવાથી આપણે  વધુ ખાય છીએ જો આવુ ના કરીએ તો તેને પણ અપારીગ્રહ  કહેવાય છે.