શિવની મહાન રાત્રિ એટલે શિવરાત્રીનું મહત્વ

"શિવની મહાન રાત્રિ" શિવરાત્રીનું મહત્વ 

"શિવની મહાન રાત્રિ" શિવરાત્રીનું મહત્વ

ભારતના ધાર્મિક કેલેન્ડરમાં, મહાશિવરાત્રી, જેને "શિવની મહાન રાત્રિ" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે સૌથી મહત્વપૂર્ણ પ્રસંગ છે.

શિવરાત્રી દરેક ચંદ્ર મહિનાના ચૌદમા દિવસે અથવા અમાસ પહેલાના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. કેલેન્ડર વર્ષમાં આવતી બાર શિવરાત્રીઓમાં ફેબ્રુઆરી-માર્ચ દરમિયાન આવતી મહાશિવરાત્રી આધ્યાત્મિક રીતે સૌથી વધુ મહત્વપૂર્ણ છે. આ રાત્રે, પૃથ્વીનો ઉત્તર ગોળાર્ધ એવી રીતે સ્થિત હોય છે કે મનુષ્યમાં કુદરતી રીતે ઊર્જામાં વધારો આવે છે.

પુરાણોમાં, મહાશિવરાત્રીનું ખૂબ મહત્વ છે કારણ કે તે એક દૈવી રાત્રિ માનવામાં આવે છે જે ભગવાન શિવ અને સર્જન, સંરક્ષણ અને વિનાશના વૈશ્વિક સંતુલન સાથે ઊંડે સુધી જોડાયેલી છે. વિવિધ પુરાણોમાં મહાશિવરાત્રીના મહત્વનું વર્ણન કરતી ઘણી વાર્તાઓ છે, દરેક વાર્તા અલગ અલગ દ્રષ્ટિકોણ અને આધ્યાત્મિક સમજ આપે છે. નીચે કેટલીક સૌથી લોકપ્રિય વાર્તાઓ છે જે મહાશિવરાત્રીના મહત્વને પ્રકાશિત કરે છે.

૧. શિવ અને પાર્વતીના લગ્ન (શિવ પુરાણ) :-

શિવ પુરાણમાં સૌથી વધુ કહેવાતી એક વાર્તા અનુસાર, મહાશિવરાત્રી એ દિવસ છે જ્યારે ભગવાન શિવ અને દેવી પાર્વતીના લગ્ન થયા હતા.પાર્વતીએ શિવનો પ્રેમ મેળવવા અને તેમની સાથે લગ્ન કરવા માટે તીવ્ર તપસ્યા કરી હતી. મહાશિવરાત્રી પર, તેમની લાંબી તપસ્યા અને ભક્તિ પછી, શિવ પ્રસન્ન થયા અને તેમની સમક્ષ પ્રગટ થયા. તેમણે તેમને પોતાની પત્ની તરીકે સ્વીકાર્યા. તેમનું જોડાણ પુરુષ અને સ્ત્રી શક્તિઓ વચ્ચેના દૈવી સંતુલનનું પ્રતીક છે, જે શિવ-શક્તિના સ્વરૂપમાં પણ પ્રતિબિંબિત થાય છે. મહાશિવરાત્રી ફક્ત ભગવાન શિવની પૂજા કરવાનો સમય નથી પણ બ્રહ્માંડને ટકાવી રાખતી બ્રહ્માંડીય શક્તિઓના દૈવી જોડાણનો ઉજવણી પણ છે.

૨. સમુદ્ર મંથનની રાત્રિ (સમુદ્ર મંથન) :-

મહાશિવરાત્રી સાથે સંબંધિત બીજી એક લોકપ્રિય વાર્તા સમુદ્ર મંથન સાથે સંકળાયેલી છે, જેનું વર્ણન વિષ્ણુ પુરાણ અને શિવ પુરાણમાં કરવામાં આવ્યું છે. સમુદ્ર મંથન દરમિયાન, હલાહાલ અથવા કાલાકુટ નામનું એક ઘાતક ઝેર નીકળ્યું, જે સમગ્ર બ્રહ્માંડનો નાશ કરવાની ધમકી આપતું હતું. બ્રહ્માંડને બચાવવા માટે, ભગવાન શિવે બધા જીવોનું રક્ષણ કરવા માટે તે ઝેરનું સેવન કર્યું.ભગવાન શિવે ઝેરને ગાળામાં જ રોકી દીધું તેથી તેમના શરીરમાં આગળ વધ્યું નહીં પરંતુ ઝેર એટલું શક્તિશાળી હતું કે તેના કારણે ભગવાન શિવનું ગળું વાદળી થઈ ગયું, જેના કારણે તેમને નીલકંઠ (વાદળી ગળું ધરાવતું) નામ મળ્યું.  આ ઘટના મહાશિવરાત્રીની રાત્રે બની હોવાનું કહેવાય છે, જે શિવના બલિદાન અને બ્રહ્માંડના રક્ષણના વિજયને દર્શાવે છે.આ દિવસે, ભક્તો શિવની દયા અને રક્ષણની ઉજવણી કરે છે, પ્રાર્થના કરે છે અને સલામતી, અનિષ્ટથી રક્ષણ અને શાંતિ માટે તેમના આશીર્વાદ મેળવવા માટે મંત્રોચ્ચાર કરે છે.

૩. માર્કંડેય (શિવ પુરાણ)ની વાર્તા :-

શિવ પુરાણમાં, બીજી એક પ્રખ્યાત વાર્તા યુવાન ઋષિ માર્કંડેયની છે. ઋષિ માર્કંડેયનું  મૃત્યુ ૧૬ વર્ષની ઉંમરે થવાનું હતું, છતાં માર્કંડેય ઋષિ ભગવાન શિવના મહાન ભક્ત હતા. જેમ જેમ તેમનું ૧૬મું વર્ષ નજીક આવ્યું, માર્કંડેય ભગવાન શિવને મૃત્યુથી રક્ષણ માટે પ્રાર્થના કરી.

મહાશિવરાત્રીની રાત્રે, જ્યારે તેમના મૃત્યુનો સમય આવ્યો, ત્યારે માર્કંડેય ઋષિ ભગવાન શિવના મંદિરમાં મંત્રોનો જાપ કરી રહ્યા હતા. મૃત્યુના દેવતા ભગવાન યમ તેમના આત્માને લેવા આવ્યા, ત્યારે માર્કંડેય ઋષિએ શિવલિંગને પકડી રાખ્યું, અને તેમની તીવ્ર ભક્તિથી,ભગવાન શિવને રક્ષણ માટે બોલાવ્યા. તેમની અતૂટ ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને,ભગવાન શિવ પ્રગટ થયા અને યમને હરાવ્યા, માર્કંડેય ઋષિને અમરત્વ આપ્યું.

આ વાર્તા ભક્તિની શક્તિ અને માન્યતાને મજબૂત બનાવે છે કે મહાશિવરાત્રી પર, ભગવાન તેમના સાચા ભક્તો પર તેમની કૃપા વરસાવે છે, તેમને નુકસાનથી બચાવે છે અને તેમને દૈવી આશીર્વાદ આપે છે.

૪. શિવ ભગવાન (સ્કંદ પુરાણ):-

સ્કંદ પુરાણમાં ઉલ્લેખ છે કે મહાશિવરાત્રીની રાત્રે, ભગવાન શિવે આદિ યોગી (પ્રથમ યોગી) અને પરમ વાસ્તવિકતા (બ્રહ્મ) તરીકે પોતાના પરમ સ્વરૂપને પ્રગટ કર્યું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે આ રાત્રિ ભગવાન શિવની દૈવી શક્તિઓના સંગમનું પ્રતીક છે. ભક્તો આ પરમ બ્રહ્માંડિક ઊર્જા સાથે પોતાને સંકલિત કરવા અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન મેળવવા માટે ધાર્મિક વિધિઓ, ઉપવાસ અને પ્રાર્થના કરે છે.

મહાશિવરાત્રી પર, શિવની સંપૂર્ણ ભક્તિ અને તેમના સ્વરૂપનું ધ્યાન કરવાથી ભક્તોને તેમના મન, શરીર અને આત્માને શુદ્ધ કરવામાં મદદ મળે છે, જેનાથી અંતિમ મુક્તિ (મોક્ષ) પ્રાપ્ત થાય છે. આ રાત્રિને આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે એક શક્તિશાળી સમય તરીકે જોવામાં આવે છે, જ્યારે બ્રહ્માંડિક ઊર્જા આત્મ-સાક્ષાત્કાર માટે સૌથી વધુ સંકલિત હોય છે.

૫. ચંદ્રની વાર્તા:-

સતી (શિવની પહેલી પત્ની)ના પિતા, સર્જનહાર દક્ષની ૨૭ પુત્રીઓના લગ્ન દેવતા ચંદ્ર સાથે થયા હતાં. આ દીકરીઓ(નક્ષત્ર)ના નામ છે અશ્વિની,ભરણી,કૃતિકા,રોહિણી,મૃગશિરા,આર્દ્રા,પુનર્વસુ,પુષ્ય,આશ્લેષા,માઘ,પૂર્વાફાલ્ગુની,ઉત્તરાફાલ્ગુની,હસ્ત,ચિત્રા,સ્વાતિ,વિશાખા,અનુરાધા,જ્યેષ્ઠા,મૂલા,પૂર્વાષધા,ઉત્તરાષા,ઉત્તરાષા,શતાબ્દી.પૂર્વભદ્ર,ઉત્તરાભદ્ર અને રેવતી. આ નક્ષત્રો ચંદ્રની ગતિચક્રને પ્રતિબિંબિત કરે છે અને વિવિધ જ્યોતિષ અને ધાર્મિક વિધિઓને પ્રભાવિત કરે છે. બધી ૨૭ નક્ષત્રો સાથે લગ્ન કર્યા હોવા છતાં, ચંદ્રે રોહિણી પ્રત્યે ખાસ પ્રેમ દર્શાવ્યો, જેના કારણે તેની અન્ય પત્નીઓમાં ઈર્ષ્યા ફેલાઈ. રોહિણી સાથેના પ્રાધાન્યપૂર્ણ વર્તનને કારણે બીજી પત્નીઓએ તેમના પિતા દક્ષને ફરિયાદ કરી. દક્ષ દ્વારા વારંવાર ચેતવણી આપવા છતાં, ચંદ્ર રોહિણીની તરફેણ કરતા રહ્યાં. ગુસ્સામાં, દક્ષે ચંદ્રને ક્ષયરોગ (સેવન અથવા ક્ષય) થી પીડાવાનો શ્રાપ આપ્યો. ચંદ્ર તેની સુંદરતા અને ચમક ગુમાવવા લાગ્યો. જોકે, જ્યારે ચંદ્રે ભગવાન શિવના આશીર્વાદ માંગ્યા, ત્યારે શિવે દયા કરીને એવું નિરાકરણ લાવ્યા કે ચંદ્રનું તેજ ૧૫ દીવસ તેજ ઘટશે તથા ૧૫દીવસ વધશે અને શ્રાપથી મુક્તિ અપાવી.પરિણામે, ચંદ્ર ફરીથી તેનું તેજ પામ્યો, અને આ ઘટના મહાશિવરાત્રીના મહત્વ સાથે પણ જોડાયેલી છે, કારણ કે રાત્રિ ભગવાન શિવની દયા અને કૃપાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

૬. લિંગની રચના:-

શિવ પુરાણની બીજી એક વાર્તા શિવલિંગની ઉત્પત્તિ વિશે જણાવે છે, જેની પૂજા મહાશિવરાત્રી દરમિયાન કરવામાં આવે છે. પુરાણો અનુસાર, એક વખત હિન્દુ દેવતાઓના બીજા બે ત્રિપુટી, બ્રહ્મા અને વિષ્ણુ એકબીજાના પરાક્રમ માટે લડી રહ્યા હતા. યુદ્ધની તીવ્રતાથી ગભરાઈને, અન્ય દેવતાઓએ શિવને દરમિયાનગીરી કરવા કહ્યું. ભગવાન શિવે  તેમના યુદ્ધની નિરર્થકતાનો અહેસાસ કરાવવા માટે, બ્રહ્મા અને વિષ્ણુ વચ્ચે એક જ્વલંત લિંગનું રૂપ ધારણ કર્યું અને બંનેને વિશાળ લિંગ (ભગવાન શિવનું લૌકિક પ્રતીક) માપવાનું કહીને પડકાર ફેંક્યો.તેની વિશાળતાથી આશ્ચર્યચકિત થઈને, બ્રહ્મા અને વિષ્ણુએ એક છેડો શોધીને બીજા છેડા પર પ્રભુત્વ સ્થાપિત કરવાનું નક્કી કર્યું. ભગવાન બ્રહ્માએ હંસનું રૂપ ધારણ કર્યું અને ઉપર ગયા જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુએ વરાહ - એક સુવર - રૂપ ધારણ કર્યું અને પૃથ્વીમાં પાતાળ તરફ ગયા. બંનેએ હજારો માઈલ શોધ કરી પણ કોઈને પણ અંત ન મળ્યો.

ઉપરની યાત્રામાં, બ્રહ્મા કેતકીના ફૂલને મળ્યા. અગ્નિ સ્તંભની સૌથી ઉપરની સીમા શોધવા માટે શોધ કરતા થાકેલા અને મૂંઝાયેલા, બ્રહ્માએ કેતકીને જૂઠું બોલવા માટે મનાવી લીધા. તેમના સાથી કેતકી સાથે, બ્રહ્માએ વિષ્ણુ સામે દાવો કર્યો કે તેણે ખરેખર બ્રહ્માંડ સ્તંભની ઉત્પત્તિ શોધી કાઢી છે અને તેના સાક્ષી કેતકીનું ફૂલ છે જ્યાં તે પહેલા રહેતું હતું .આ દરમ્યાન સ્તંભનો મધ્ય ભાગ ખુલી ગયો અને શિવે પોતાના સંપૂર્ણ સ્વરૂપમાં પ્રગટ થયા. આશ્ચર્યચકિત થઈને, બ્રહ્મા અને વિષ્ણુ બંનેએ તેમની આગળ નમીને ભગવાન શિવની સર્વોપરિતા સ્વીકારી. ભગવાન શિવે બ્રહ્મા અને વિષ્ણુને પણ સમજાવ્યું કે તે બંને તેમનામાંથી જન્મ્યા છે અને પછી ત્રણેય દિવ્યતાના ત્રણ અલગ અલગ પાસાઓમાં વિભાજિત થયા છે.

જોકે, ખોટો દાવો કરવા બદલ ભગવાન શિવ બ્રહ્મા પર ગુસ્સે થયા. ભગવાને બ્રહ્માને શ્રાપ આપ્યો કે કોઈ ક્યારેય તેમની પ્રાર્થના કરશે નહીં. (આ દંતકથા સમજાવે છે કે ભારતમાં ભાગ્યે જ કોઈ બ્રહ્મા મંદિર છે.) ભગવાન શિવે ખોટી સાક્ષી આપવા બદલ કેતકીના ફૂલને સજા પણ આપી અને તેને કોઈપણ પૂજા માટે પ્રસાદ તરીકે ઉપયોગ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો.

ફાગણ મહિનાના અંધારા પખવાડિયાના ૧૪મા દિવસે શિવજીએ પહેલી વાર લિંગના રૂપમાં પ્રગટ થયા હોવાથી, આ દિવસ ખૂબ જ શુભ છે અને તેને મહાશિવરાત્રિ - શિવની ભવ્ય રાત્રિ - તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ પ્રસંગની ઉજવણી માટે, ભગવાન શિવના ભક્તો દિવસ દરમિયાન ઉપવાસ કરે છે અને આખી રાત ભગવાનને પ્રાર્થના કરે છે. એવું કહેવાય છે કે શિવરાત્રી પર ભગવાન શિવની પૂજા કરવાથી સુખ અને સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.

શિવલિંગ એ ભગવાન શિવ જે જન્મહીન, મૃત્યુહીન, સર્વ વ્યાપક, શરૂઆતહીન, અનંત, અમર અને સર્વોચ્ચ  શક્તિ છે તેનું નિર્ગુણ, નિરાકાર, સ્વરૂપ છે.

|| ૐ નમઃ શિવાય  ||